Economische crises zijn rare dingen tegenwoordig. Vroeger waren het mooie eendimensionale deiningen, waarin ons economisch en emotioneel welzijn gelijke tred hielden. Sinds de eeuwwisseling lijkt die synchroniciteit verbroken. De kredietcrisis van 2008 zette ons economisch nogal onder druk. Minder te besteden, baanverlies, toenemende armoede en lange tijd slechte vooruitzichten. Toch bleek uit ons onderzoek toentertijd een omgekeerde emotionele beweging. Veel mensen kregen juist meer zelfvertrouwen. Zelfvertrouwen omdat men tot 2008 in een wereld leefde die volgens de intuïtie van velen niet houdbaar was. Een wereld van oneindige groei: “nooit meer een economische crisis” werd ons voorgehouden, financiële rendementen van 20% waren normaal en sollicitatiegesprekken werden gehouden bij de autodealer zodat je, als je ja zei tegen een baan, je meteen met je nieuwe wagen naar huis kon rijden. “Dat kan niet goed blijven gaan” was het collectieve gevoel van gewone, gemiddelde Nederlanders, met een gewone baan, een gewoon huis en een gewoon gezin. “Natuurlijk, je deed eraan mee. Ik had ook beleggingen. Je wil ook meeprofiteren als het allemaal zo omhooggaat.” Maar deep down knaagde er een gevoel van disbalans, een gevoel van “dat er iets niet klopt”, een gevoel van onmenselijkheid. Dus toen de kredietcrisis in 2008 losbarstte, baalde de gemiddelde Nederlander van de economische teruggang, maar werd hij tegelijkertijd gesterkt in zijn intuïtie, werd hij bevestigd in zijn wantrouwen in de economische hoogtijdagen. Hij kreeg meer zelfvertrouwen.

Daar waar de kredietcrisis van 2008 ons meer vertrouwen in onszelf gaf, lijkt de coronacrisis in 2020 ons meer vertrouwen in elkaar te geven. Het uitgangspunt is hetzelfde. Een collectief, diepgeworteld gevoel dat de wereld waarin we leefden niet in balans was, niet de menselijke maat representeerde. Onze emotionele respons wijkt echter af van 2008. Nu begint de crisis met een groot appèl op onze solidariteit, waar bijna iedereen gehoor aan geeft. En we blijken “met z’n allen” in staat tot grote veranderingen en creativiteit. “Wij” blijken veel socialer en weerbaarder te zijn dan dat we van onszelf hadden verwacht. “We hebben weer oog voor elkaar.” “We kijken weer naar elkaar om.” De coronacrisis geeft ons, naast alle ellende die het veroorzaakt, weer een groter vertrouwen in elkaar. En dat voelt goed.

Wat is hier de onderstroom? Waarom gaat een afname van consumentenvertrouwen tegenwoordig gepaard met een groei van zelf- en groepsvertrouwen? Het antwoord wordt mooi verwoord door één van onze respondenten. “Nu kopen we alleen maar wat we nodig hebben. En dat noemen we een economische crisis?!” Er is blijkbaar een mismatch tussen wat we economisch normaal (groei) en abnormaal (crisis) noemen. Een normale economie voelt voor de meeste “niet-economen onder ons” niet normaal, terwijl een abnormale economie voelt als een correctie die ons weer dichter bij onszelf brengt.

Die spanning is zelfs evolutionair verklaarbaar. We zijn 98% genetisch gelijk aan chimpansees en zelfs 100% genetisch gelijk aan onze voorganger, de jager-verzamelaar. Harari legt ons in zijn bestseller ‘Sapiens’ (een aanrader voor wie hem nog niet gelezen heeft) haarfijn uit hoe wij als groeiende samenleving gevangen zitten in een opwaartse spiraal van mogelijkheden (“luxery trap”) terwijl we daar op community en op individueel niveau helemaal niet gelukkiger van worden. Nou zijn we nog geen respondenten tegen gekomen, die zeggen weer terug willen naar de tijd dat we met berenvellen op bizons aan het jagen waren. Maar dat de spanning tussen groei (ambitie) en stabiliteit (rust) diep verankerd zit in ieder van ons, is een feit.